Streszczenie

Pierwszy rozdział powieści - o tytule "Słoneczne dni", a także następny "W burzy i we mgle" to opowieść o warszawskiej młodzieży żyjącej przed wojną i patrzącej na wybuch II wojny światowej, na uciekającą im młodość, na sytuację, która każe im wziąć do rąk karabin. Jest tutaj i harcerstwo, i sport, i poznawanie swej własnej ojczyzny, a zaraz potem dramatyczne spojrzenie na wybuch wojny. Bohaterami powieści są Alek Dawidowski, Tadeusz Zawadzki, Jan Bytnar, a także inni harcerze.

Kolejne rozdziały to opowieść o walkach toczących się już po wybuchu II wojny światowej. Młodzi harcerze nie byli jednak żołnierzami, nie posiadali broni, mogli tylko walczyć sposobem. Tak więc stosowali akcje sabotażowe. Był to tak zwany Mały Sabotaż: zrywanie hitlerowskich flag, wybijali szyby wystawowe fotografów, w których widnieli Niemcy, na murach malowali postać żółwia - ewidentny znak dla Niemców, by pracowali powoli i ślamazarnie. Potrafili także podłożyć gaz łzawiący w kinie, by ludzie z niego uciekali. Harcerze, którym dobrze wychodziły tego typu akcje awansowali do Grup Szturmowych. Tu już była wyższa szkoła jazdy - tu uczyli się rozbrajać niemieckie urządzenia, niszczyć szlaki komunikacji i fabryki.

Kolejny rozdział jest jednym z ciekawszych. Niemcy porywają Rudego. Katują go, znęcają się nad nim, torturują, ale mimo tego chłopiec nie wydaje nazwisk kolegów. W tym samym czasie koledzy próbują się zorganizować, by odbić Rudego. Chłopak jednak jest wykończony. Na ulicy Długiej trwa walka o odbicie. W końcu udaje się wydostać Rudego, ale radość chłopaków nie trwa zbyt długo. Rany po torturach są zbyt ciężkie. Chłopak umiera. Podczas akcji umiera również Alek. Na placu boju pozostaje jeden - Tadeusz Zawadzki. Ten rozdział przeszedł nawet za pośrednictwem filmu do historii kinematografii . "Akcja pod Arsenałem" to tytuł filmu.

Siódmy z kolei rozdział harcerz Zośka postanawia dołączyć się do udziału w powstaniu żydowskim. Ostatni rozdział jest najwymowniejszy. To ogląd dokonać dzielnych małych żołnierzy. Zośka zostaje aresztowany. Szczęściem w nieszczęściu nie posiadał przy sobie broni, ani dokumentów, które automatycznie skazałyby go na śmierć. Bez dowodów Niemcy nie trzymają go zbyt długo. Wychodzi po tygodniu. Niestety inny los mu jest pisany - ginie we wsi Sieczychy podczas ataku na żandarmerię. W ten sposób kończy się historia dzielnych harcerzy.

W powieści historie chłopaków zostały przedstawione bardzo realistycznie, jesteśmy niemal naocznymi świadkami ich tragedii, ich walki o życie. Najgorsze jest to, że gdy sobie uzmysłowimy ile mieli lat ci harcerze, to aż trudno pojąć, że mieli tyle odwagi w sobie, by walczyć. Mali chłopcy często bawią się w żołnierzy, to fakt, ale czas II wojny światowej to nie był czas beztroskich zabaw, gonitwy z pistoletem na wodę. Ci mali żołnierze dzierżyli w dłoniach bardzo często prawdziwe pistolety i karabiny, potrafili się nimi posługiwać i mieli świadomość czym jest śmierć. Na uwagę zasługuje fakt, że mimo młodego wieku podjęli wyzwanie i dzielnie stanęli w okopach u boku dorosłych.


Czas i miejsce kamieni na szaniec


Akcja utworu Aleksandra Kamińskiego „Kamienie na szaniec” rozpoczyna się w czerwcu 1939 roku i trwa ponad trzy lata – do 20 sierpnia 1943 roku. Rozdział „W burzy i we mgle” obejmuje okres od września 1939 roku do marca 1941: wybuch wojny i wymarsz harcerzy z Warszawy (wrzesień 1939); powrót do miasta (początek października 1939); przystąpienie „Buków” do PLAN-u (druga połowa października 1939); sabotaż restauracji i dancingów (grudzień 1939); aresztowania członków PLAN-u (styczeń 1940); rozpoczęcie nauki w Szkole Budowy
Maszyn (jesień 1940); nawiązanie kontaktów z Małym Sabotażem (marzec 1941).

Akcja rozdziału „W służbie Małego Sabotażu” rozgrywa się od wiosny 1941 roku do września 1942: akcja przeciw warszawskim fotografom (wiosna 1941); zawieszanie polskich flag (3 maja 1941); wypisywanie hasła: „Polska zwycięży!” (11 listopada 1941); zdjęcie niemieckiej
tablicy z pomnika Mikołaja Kopernika (11 lutego 1942); ostemplowanie „Nowego Kuriera Warszawskiego” (czerwiec 1942); aresztowanie Jacka Tabęckiego (jesień 1942); ćwiczenia hufca Szarych Szeregów (wrzesień 1942). Rozdział „Dywersja” obejmuje miesiące od listopada 1942 roku do marca 1943: akcja wysadzania torów kolejowych (noc sylwestrowa 1942/1943); ucieczka Alka z łapanki (17 stycznia 1943); ewakuacja mieszkania
przy ulicy Brackiej (luty 1943). Rozdział „Pod Arsenałem” rozpoczyna się w dniu 22 marca 1943 roku i kończy w maju tegoż roku: aresztowanie Rudego (23 marca 1943); akcja pod Arsenałem (26 marca 1943); śmierć Alka i Rudego (30 marca 1943); egzekucja Schultza (30 kwietnia 1943); egzekucja Langego (22 maja 1943).

Akcja kolejnego rozdziału utworu Kamińskiego – „Celestynów” – rozgrywa się w maju 1943 roku: powstanie w getcie (maj 1943); akcja pod Celestynowem (20 maja 1943). Ostatni rozdział „Wielka gra” obejmuje letnie miesiące roku 1943: akcja pod Czarnocinem (6 czerwca 1943); akcja w Sieczychach i śmierć Zośki (20 sierpnia 1943).

Miejscem akcji „Kamieni na szaniec” jest przede wszystkim Warszawa, którą autor przybliża czytelnikowi, podając nazwy ulic
, miejsc i dzielnic, między innymi: ulica Bracka, Madalińskiego, Szucha, Oboźna, Pawiak. Arsenał, Nowy Świat, Mokotów, Żoliborz. Jedynie wyjątkowo przenosi się w miejsca akcji dywersyjnych, w których biorą udział główni bohaterowie utworu: okolice Kraśnika (akcja wysadzenia torów kolejowych), Celestynów (akcja odbicia więźniów), Czarnocin (akcja wysadzenia mostu), Sieczychy (atak
na posterunek żandarmerii). Aleksander Kamiński wymienia również takie miejsca, jak: Beskidy Śląskie (wakacyjna wyprawa Buków), Dębe Wielkie (pomoc rannym z pociągu), Włodawa (miejscowość, w której nastąpił odwrót harcerzy do Warszawy) oraz Olesinek (wieś, w której ukrywał się Alek u narzeczonej).


Wątki w „Kamieniach na szaniec”


1. Walka z okupantem – utwór Aleksandra Kamińskiego opisuje wydarzenia, rozgrywające się w czasie drugiej wojny światowej. Polska, po przegranych walkach z Niemcami, znalazła się pod okupacją. Polacy, nie mogący pogodzić się z tym faktem, podjęli walkę z najeźdźcą, początkowo organizując konspiracyjne organizacje podziemne. Pierwszymi działaniami, podjętymi przeciwko okupantowi, były akcje małosabotażowe, mające na celu reorganizację propagandy niemieckiej i ośmieszanie działań okupanta. Następnie, na wieść o przegranych bitwach Niemców na różnych frontach, przystąpiono do akcji dywersyjnych i podjęto walkę z bronią w ręku. Bohaterowie „Kamieni na szaniec” biorą czynny udział w licznych akcjach sabotażowych i dywersyjnych.

2. Losy Alka – Aleksy Dawidowski, jeden z głównych bohaterów „Kamieni na szaniec”, należał do jednej z warszawskich drużyn harcerskich. Po wybuchu II wojny światowej wraz z innymi harcerzami na rozkaz Naczelnika harcerzy opuścił miasto. Po kilku tygodniach wędrówki wrócił do Warszawy i razem z kolegami podjął walkę z okupantem. Początkowo działał w tajnej organizacji PLAN, a następnie przenosił grypsy więzienne. W 1941 roku harcerze nawiązali kontakt z organizacją Małego Sabotażu. Najbardziej znanym wyczynem Alka było zdjęcie niemieckiej tablicy z pomnika Mikołaja Kopernika. Brał również udział w akcjach dywersyjnych, dowodził jedną z grup i uczestniczył w akcji pod Arsenałem, której celem było odbicie z rąk gestapo Rudego. Podczas odwrotu Alek został ranny w brzuch, lecz pomimo tego zdołał utorować drogę ucieczki kolegom. Zmarł 30 marca 1943 roku.

3. Losy Rudego – Janek Bytnar należał do zastępu harcerskiego „Buki”. We wrześniu 1939 roku wraz z innymi harcerzami opuścił Warszawę, do której wrócił po kilku tygodniach. Najpierw działał w szeregach PLAN-u, a następnie w komórce więziennej i Małym Sabotażu. W organizacjach podziemnych zajmował się przede wszystkim różnymi usprawnieniami technicznymi, które ułatwiały akcje małosabotażowe. Po przystąpieniu do organizacji dywersyjnej, brał udział w kilku akcjach i objął dowództwo jednej z grup. Aresztowany przez gestapo w dniu 23 marca 1943 roku, był przesłuchiwany i katowany. W kilka dni później został odbity z rąk Niemców przez kolegów. Jego stan okazał się jednak beznadziejny. Zmarł na skutek odniesionych obrażeń 30 marca 1943 roku.

4. Losy Zośki – Tadeusz Zawadzki, jeden z głównych bohaterów utworu Aleksandra Kamińskiego, należał do zastępu „Buków”. Po powrocie do okupowanej Warszawy, podjął wraz z kolegami walkę z Niemcami. Jako pierwszy nawiązał kontakt z organizacją PLAN, w której działał przez kilka tygodni. Następnie zajmował się przenoszeniem grypsów więziennych. W marcu 1941 roku wstąpił w szeregi Małego Sabotażu. Powierzano mu przede wszystkim sprawy organizacyjne – zajmował się planowaniem akcji i przydzielaniem zadań odpowiednim do tego osobom. W tym czasie zaprzyjaźnił się z Jankiem Bytnarem. Po kilku miesiącach znalazł się w dywersji, gdzie objął dowództwo jednej z grup. Doceniając zdolności przywódcze Zośki, przeznaczono go do organizacji i dowodzenia różnymi akcjami. Po aresztowaniu Rudego, Tadeusz Zawadzki starał się przekonać kierownictwo Szarych Szeregów do odbicia przyjaciela z rąk Niemców. Zorganizowaną w tym celu akcją nie dowodził. Po śmierci Janka Bytnara załamał się psychicznie i pod wpływem rad ojca spisał wspomnienia o zmarłym przyjacielu. Zginął 20 sierpnia 1943 roku w akcji we wsi Sieczychy, którą dowodził.

5. Dojrzewanie młodzieży polskiej w czasach wojny – „Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego ukazują proces dojrzewania młodzieży polskiej, która w dorosłe życia wkracza w czasach, kiedy ich ojczyzna jest okupowana przez wroga. Ci młodzi ludzie, mający zaledwie osiemnaście lat w chwili wybuchu II wojny światowej stają w obliczu konieczności wyboru – pogodzenia się z faktem, że ich kraj znalazł się pod jarzmem niewoli czy też podjęcia czynnej walki z Niemcami. Każdy z nich przez tragicznym wrześniem 1939 roku miał marzenia i ambicje, pragnął zdobywać wykształcenie, kochać. Wojna sprawiła, że musieli dojrzeć emocjonalnie, nauczyć się odpowiedzialności, męstwa i konieczności zabijania drugiego człowieka. Pomimo tego podejmowali również próby samokształcenia się, by w chwili odzyskania niepodległości, przystąpić do odbudowy zniszczonego kraju.


Kamienie na szaniec - plan wydarzeń


Plan wydarzeń
1. Egzamin maturalny i ostatnie wakacje Buków przed wybuchem II wojny światowej.
2. Wybuch wojny.
3. Wymarsz drużyn harcerskich z Warszawy.
4. Buki pomagają rannym z pociągu.
5. Powrót do Warszawy.
6. Aresztowanie ojca Alka.

7. Działalność Buków po kapitulacji Warszawy:
a) Przystąpienie do PLAN-u.
b) Akcja niszczenia plakatów.
c) Szukanie zatrudnienia.
d) Przenoszenie grypsów więziennych.
e) Samokształcenie.

8. Działalność w szeregach Małego Sabotażu:
a) Akcja przeciw fotografom.
b) Akcja w kinach.
c) Akcja przeciwko Paprockiemu.
d) Akcja przeciwko niemieckim sklepom wędliniarskim.
e) Zrywanie flag.
f) Uroczyste ślubowanie grupy Alka.
g) Osobista przysięga Alka.
h) Zawieszanie polskich flag z okazji świąt narodowych.
i) Przyjaźń Rudego i Zośki.
j) Aresztowanie Jacka Tabęckiego.
k) Alek usuwa niemiecką płytę z pomnika Mikołaja Kopernika.
l) Rozbiórka pomnika Kilińskiego.
m) Ucieczka Alka na wieś.
n) Malowanie kotwic Polski Walczącej.
o) Spotkanie drużyn harcerskich w lesie.

9. Działalność dywersyjna:
a) Powstanie Grup Szturmowych.
b) Wysadzenie niemieckiego pociągu pod Kraśnikiem.
c) Aresztowanie Alka i jego ucieczka.
d) Rudy zabija oficera SS.
e) Dylemat Alka.
f) Ewakuacja mieszkania przy ulicy Brackiej.

10. Aresztowanie Rudego.
11. Przesłuchania i tortury.
12. Zośka postanawia uratować przyjaciela.
13. Odwołana akcja.
14. Akcja pod Arsenałem i odbicie Rudego.
15. Alek zostaje ranny.
16. Ostanie chwile życia Alka i Rudego.
17. Śmierć Alka.
18. Śmierć Rudego.
19. Zemsta na gestapowcach.
20. Wyjazd Zośki na wieś i spisywanie wspomnień o Rudym.
21. Msza święta za dusze Alka i Rudego.
22. Akcja pod Celestynowem – pierwsze samodzielne zadanie Zośki.
23. Pechowa akcja pod Czarnocinem.
24. Śmierć Felka Pendelskiego i Andrzeja Zawadowskiego.
25. Aresztowanie Zośki.
26. Powrót Zośki z więzienia.
27. Organizacja kółek samokształceniowych.
28. Akcja likwidacji posterunków niemieckich na granicach Generalnej Guberni.
29. Zośka odchodzi na wieczną wartę.